Wojciech Karpiński

Chusteczka Imperatora

(Londyn, Polonia Book Fund, 1983)

O Chusteczce Imperatora na łamach paryskiej „Kultury” (1984 nr 4) pisał Maciej Broński [pseudonim Wojciecha Skalmowskiego]:

„Autora interesują dzieje stosunków pomiędzy jednostką i władzą państwową - i to zarówno w teorii jak w praktyce. Teoria w tym wypadku oznacza poglądy ludzkie na sprawy takie jak przymus, wolność i prawo (lub jego brak), praktyka zaś - nieujęte w słowa zasady rzeczywistych instytucji i ustrojów. Przykładem tego ostatniego podejścia jest tytułowy szkic książki, który zwięźle omawia historię tajnej policji w Rosji carskiej…

Chociaż wiele składających się na Chusteczkę Imperatora szkiców dotyczy wieku XIX, a sprawy w książce omawiane reprezentują całą gamę myśli europejskiej, punktem odniesienia jest w niej Polska i czasy obecne. Nie jest to obsesyjny polonocentryzm - przypomnijmy, że Karpiński jest też autorem książki o Włoszech i dwóch książek o Ameryce - lecz właściwość materiału i zarazem sytuacji w Polsce... Sprawy wolności, demokracji czy też tyranii, które w krajach łaskawiej przez historię potraktowanych należą do dziejów rozwoju myśli społecznej, w polskich warunkach stają się palącym tematem czasu teraźniejszego, czyli tematem politycznym...

Rozważając dawną dysputę narodową na temat „co robić?”, Karpiński podkreśla jej wkład w dzieło utrzymania sprawy polskiej w wyraźnym kształcie, gdyż pozwoliła ona na - mówiąc jego słowami - „sformułowanie aspiracji politycznych narodu polskiego”. Słowa te można odnieść i do książki samego Karpińskiego. Jej znaczenie polega na tym, że jest nie tylko zbiorem cennych informacji o myślach, ludziach i faktach tworzących kulturę europejską, ale także spokojnym, rozważnym głosem w dyskusji o sprawach istotnych dla Polski. Daje świadectwo, że dyskusja taka trwa, mimo chwilowych porażek i zawodów”.